Достопримечательности района

Решениями Осиповичского районного исполнительного комитета на территории Осиповичского района Могилевской области с целью охраны редких реликтовых видов растений, экзотических деревьев, природных резерватов ценных ягод и лекарственных растений, участков эталонного, высоковозрастного соснового насаждения, были созданы биологические и гидрологические заказники  и памятники природы  местного значения.

На первое место по рекреационной значимости стоит поставить комплекс ботанических природоохранных объектов - памятник природы «Жорновский дендросад» и заказник «Дуброва», которые следует рассматривать совместно, т.к. они близки по уровню (достаточно высокому рекреационного расположены в непосредственной близости друг от друга. Эти территории наиболее пригодны для проведения обучающих, познавательных и научных экскурсий, прокладки экскурсионных маршрутов в силу высокой степени приспособленности для посещения их людьми и наличия в д. Дуброва работников Жорновской экспериментальной лесной базы ИЛ НАН Б, обладающих подготовкой и квалификацией, необходимыми для проведения экскурсий. В «Дуброве» интересными объектами наблюдений могут выступать редкие виды животных, занесенные в Красную книгу Республики Беларусь - барсук и воробьиный сыч (экскурсии к местам их обитания следует планировать на время, не совпадающее с временем размножения этих животных).

На территории ГОЛХУ «Осиповичский опытный лесхоз»  организованы шесть объектов особо охраняемых природных территорий в том числе два ботанические памятника природы республиканского значения «Дуб-великан» и «Дуб-гигант».

«Дуб-великан» расположен в 21 выделе 59 квартала Октябрьского лесничества и представляет собой дуб черешчатый высотой 38,5 м, диаметром на высоте груди 1,8 м, в возрасте 230 лет. Высота от земли  до  первого сучка 20,3 м.   Диаметр кроны с СЮ- 21,6м, с ЗВ-20,4 метра.

«Дуб-гигант» расположен в  середине 32 выдела 62 квартала Брицаловичского лесничества и представляет собой дуб черешчатый высотой 39 м, диаметром на высоте груди 1,9 м, в возрасте 220 лет.

Высота от земли до первого сучка 21м. Диаметр кроны с СЮ-11м,  с ЗВ-12м. Оба памятника природы имеют огромное эстетическое значение и созданы решением Государственного Комитета СМ БССР по охране природы от 27.12.1963 года №22/1.

Памятник природы «Притерпа» расположен в 16 выделе 119 квартала; 20 выдел 120 кв.; 1 выд. 130 кв.; 4 выд. 131 кв. Каменичского лесничества Осиповичского опытного лесхоза на площади 1,7 га и представляет собой сосново-лиственничное насаждение в возрасте110 лет при полноте 0,7 с уникальными ботаническими, научными и рекреационными свойствами. Памятник природы создан именно для сохранения этих качеств насаждения и зарегистрирован в едином кадастровом реестре за №525 от14.09.2006 года с присвоением номера объекта-2689.

Ботанический памятник природы местного значения «Эталонное насаждение» создан на землях Брицаловичского лесничества Осиповичского опытного лесхоза. Природоохранный объект представлен двумя смежными лесными выделами  №№20 и 23 в квартале 29 общей площадью 5,7 га, на которых произрастает эталонное насаждение сосны обыкновенной 1а бонитета возрастом 150 лет. Данный участок леса имеет уникальное ботаническое, научное, рекреационное значение. С целью обеспечения условий сохранения ценных природных качеств, присущих данному комплексу в интересах будущих поколений на данной территории введен режим особой охраны.

Заказник местного значения «Сетище» расположен на землях Гродзянского лесничества и представляет собой единый территориальный комплекс экосистем, ценных с точки зрения биологического и ландшафтно-эстетического разнообразия региона, сформировавшихся в условиях избыточного увлажнения на заторфованном водосборе малой реки Ботча и её притока. Поскольку долговременное устойчивое существование и естественное развитие сложившегося ценного природного комплекса возможно лишь при сохранении существующего гидрологического режима, который является фактором, определяющим облик и структуру данной территории, установлен режим особой охраны  лесных земель на площади     498 га.

Заказник местного значения «Ляжанка» также расположен на землях Гродзянского лесничества общей площадью 217 га и представляет собой многообразие типов лесорастительных условий, ландшафтную структуру (наличие болот, истока реки), фитогеографические флоры. Переданная под охрану природная территория расположена на торфомассиве «Ляжанка», название которого является исторически сложившимся и ассоциирующимся как у местного населения, так и у природопользователей с данным природно-территориальным комплексом.

Палацавая і сядзібна-паркавая архітэктура

Летні княжацкі дварэц эпохі Кіеўскай Русі і эпохі раздробленасці меў хутчэй гаспадарчы, чым святочны выгляд. Да і сама назва “дварэц” (маленькі двор) гаворыць пра гэта. Вакол двара былі княжацкая ралля, сады, агароды. Сам церам быў акружаны канюшнямі, свірнамі, хлявамі як гэта было ў маёнтку феадалаў эпохі Вялікага княства Літоўскага. Па шматлікіх дакументах, якія засталіся з таго часу, мы можам аднавіць абрыс тагачасных маёнткаў, а значыць, будзем мець уяўленне і пра будынкі ранейшай эпохі.

Вучоныя-археолагі высветлілі, што ў 8-9 стагоддзях славяне-цесляры ў асноўным ужо ведалі ўсе тыя прыёмы апрацоўкі драўніны, якія выкарыстоўваліся ў будаўніцтве дамоў у сельскай мясцовасці амаль да канца 19 стагоддзя.

На паўднёвай ускраіне вёскі Свіслач, што на Асіповіччыне, на ўзвышаным водараздзеле рэк Свіслачы, і Бярэзіны знаходзіцца тэрыторыя, якую ўсе мясцовыя жыхары называюць звычайна «замак». Чаму ж менавіта так?

Абапіраючыся на матэрыялы раскопак, якія праводзіліся студэнтамі БДУ у 1962 г. і матэрыялы інвентарызацыі Свіслацкай воласці ў 1560 годзе можна сцвярджаць, што замак тут быў на самой справе. Як сведчыць энцыклапедыя Брокгауза і Эфрона, пабудаваны ён быў у 1510 годзе. Даволі падрабязна замак апісаны ў інвентары 1560 года.

Што ж ён уяўляў сабой у той час?

Становішча яго вызначана ў інвентары такім чынам: «На горе высокой, над рекою Свислочью, на одно стрелбище з лука от усьтя тое реки у Березину». Гэта надзвычай добра паказвае месцазнаходжанне замка, які займаў усю гару. Сама гара тая рабіла яго даволі ўмацаваным, але над гэтым жа добра папрацавалі і людзі. 3 трох бакоў замка быў зроблены роў – неглыбокі, якога з боку ракі Свіслач не было зусім. Трапіць у замак можна было праз мост, перакінуты праз роў. Мост быўузводны, падымаўся на ланцугах. Пад мостам была яма.

Свіслацкі замак, як і Полацкі, Тураўскі і іншыя, быў драўляны. Меў ён 5 вежаў, каля моста варотную, праз якую і ўваходзілі сюды. Усе вежы былі зноў-такі драўлянымі і даволі высокімі. У інвентары сказана, што яны былі «о четырех помостех» (чатыры паверхі). Калі вышыня аднаго паверха адпавядала 1,5 - 2 сажаням, то ўсёй вежы 7,5 - 8 (сажань - старая руская мера даўжыні, роўная 2,134 м). Паміж вежаў быў пастаўлены паркан з тоўстых дубовых бярвенняў, завостраных уверсе. Над зямлёй яны ўзвышаліся на 3 сажні.

У інвентары пералічаны «огородні» паміж асобнымі вежамі, пералік гэты дае магчымасць устанавіць даўжыню сцяны замка. Вядзецца пералік гарадзён (гарадня прамавугольны зруб з бярвенняў, запоўнены ўнутры зямлёй альбо каменнямі) ад «варотнае вежы, увашэдшы в замок по левой стороне». Ад яе да другой вежы было 10 гарадзён. Але ў 1560 г. другой вежы не было, на яе месцы стаяла царква «Тую вежу князь Ковельский да держанья своего скинул и на том местцу церков поставил, которая обороной быти не может, потреба знов вежу поставити», - сказана ў інвентары.

Ад царквы ішлі 6 гарадзён да трэцяй вежы, потым 7 гарадзён да чацвёртай, 6 да пятай і 4 гарадні да варотнай вежы.

Па прыкладу іншых драўляных замкаў кожная гарадня была працягам 3 - 4 сажні, а даўжыня ўсяго паркана да 100 сажняў. Даўжыня веж даходзіла да 25 сажняў, такім чынам даўжыня ўсяго ўмацавання складала 125 сажняў, альбо 266,75 метра.

Хто ж будаваў гэтыя вежы і паркан? Рабілі гэта сяляне Свіслацкай воласці і прылеглых да яе прыватна-ўласніцкіх маёнткаў.

Варотную вежу  ўзводзілі сяляне в. Горкі і свіслацкія мяшчане. Гарадню першую будавала ўся Свіслацкая воласць, другую - трэцюю - сяляне в. Колбча, 4 - в. Пагарэльскае, 5 і 6 - в. Гарадзея, 7 - в. Бацэвічы, 8 - в. Балотча, 9 - в. Лешчынскае, 10 - в.  Пагарэльскае.

Вежу другую будавалі жыхары вёсак Ачыскі і Усохі. Гарадню адзінаццатую - вёска Баратычы, 12 - 13 - вёскі Задобрынне і Каменічы, 14 - в. Багушэвічы, 15 - в. Яншыцы, 16 - в. Суціна.

Вежу трэцюю ставілі людзі з вёсак Брадзец і Максімаўка. Гарадню 17 - 18 - жыхары Божына і Нягоніч, 19 - 20 - в. Астроў, 21 - 23 - з вёсак Грава, Лапічы, Вяззе, Верайцы, Ізбарск і Цэляны.

Чацвёртую вежу будавалі вёскі Тамілавічы і Цэляны. Гарадню 24 - шэйпічскія вяскоўцы. 25 - з в. Пруды і Шэйпічы, наступную - з Гарожы, 27 - 29 - свіслацкія мяшчане.

Над пятай вежай працавалі жыхары Брыцалавіч і Цяплух. Гарадню трыццатую - людзі з в. Бацэвічы і 31 - 33 - вёскі Арліны.

Кожная вёска добра ведала сваю частку: штогод яна павінна была рамантаваць і падсыпаць гару, а праз некаторы час змяняць паркан і вежы. Гэта было дзяржаўнай працай.

Невялікая плошча замка змяшчала і невялікую колькасць будынкаў. Інвентар акрамя царквы пералічвае наступнае:

1. невялікі дамок з цесанага дрэва, крыты драніцамі. Ён быў пабудаваны справа ад варотнай вежы. Тут было дзве святліцы, пабудаваныя адна супраць другой з сенцамі паміж імі;
2. другі дом  быў ужо стары і забурыўся;
3. тры клеці і дзве невялікія піўніцы. зробленыя з дрэва (піўніцай называўся склеп, дзе знаходзіўся порах).

Пералічана ў інвентары і ўзбраенне замка, якое мелася ў той час. Было яно слабае:

1. гармата адна - жалезная,  старая, невялікая;
2. гакоўніцы (доўгія ружжы) - 22, з якіх - 15 - старыя;
3. падстаўкі да гакоўніц, кулі свінцовыя - 4 капы, парахоўніцы - 8;
4. аркебузы  (марціры на лафетах) - 7;
5. ручніцы (ружжо з кароткім. але досыць шырокім дулам, якое звычайна ўжывалася для нашэння на сабе) - 3;
6. пораху - 1,5 пуда, волава, з якога вылівалі кулі - 30 фунтаў (фунт - старая руская мера вагі, роўная 409,5 г).

Хаця інвентар замка быў мізэрны, у замку быў пушкар - немец, які знаходзіўся на ўтрыманні дзяржавы. Абавязкі яго такія: «Повинен тот пушкар на том замку господарском службу пушкарскую служити и стрелбы доглядати и што бы невеликого, слесарской работе належачого, зоп-совало, поправовати. А над то в каждый год по 60 фунтов пороху з своее салетры мает на замок давати».
Усё насельніцтва воласці было прывязана да замка. Яно павінна было будаваць, рамантаваць і пільнаваць замак. «На кліканне і на іные замковые потребы поставлена сторожа замковая на волости чергою на кажды тыдень по девяти человеков, а з места один».

У 1560 годзе замак быў у заняпадзе. Гарадня 25 не была пабудавана, замест другой вежы была пабудавана царква, варотная вежа была недароблена, не існавала ўзводнага моста.

У канцы 16 ст. Свіслацкая воласць і адпаведна замак перайшлі ў валоданне былога тутэйшага дзяржаўцы пана Міхайлы Гарабурды. Прыкладна з 1630-х гадоў прасочваецца сумеснае валоданне Свіслаччу родаў Гарабурдаў і Радзівілаў.

Пад кіраўніцтвам Багуслава Радзівіла ў сярэдзіне 17 стагоддзя былі праведзены рэканструкцыя замка і ўмацаванне пасада. Захаваліся ўласнаручныя малюнкі-эскізы князя Багуслава - планы перабудовы замка.

Паводле гэтых планаў, замест сцен, складзеных са зрубаў - «гародзен» - будаваўся «астрог» - частакол. Ад старога замка засталася варотная вежа і чацвёртая. Вежы пры гэтым захоўваліся, толькі замест той, што стаяла ў баку вусця р. Свіслач, князь Багуслаў пажадаў пабудаваць двухпавярховае параднае памяшканне - «сталовую». Да яе планавалася прыбудаваць 2 перпендыкулярныя крылы ў выглядзе баракаў з галерэямі - памяшканнямі для замкавага гарнізона. На месцы былой царквы цяпер стаялі два дамы перпендыкулярна адзін да другога і аб’яднаныя вуглавой вежай. Будынкі мелі аднолькавую шырыню (7,8 м), але адрозніваліся даўжынёй (38,9 м і 35,7 м). У кожным будынку было па 6 памяшканняў, якія ўтварылі анфіладную планіроўку. (Анфілада - рад паслядоўна прылягаючых адзін да аднаго памяшканняў, дзвярныя праёмы якіх размешчаны на адной восі. Таму пры адчыненых дзвярах ствараецца перспектыва ўсіх інтэр'ераў, звязаных у адзіную сістэму). У адным будынку знаходзіліся пакоі князя, у другім змяшчаўся гарнізон.

Знешнія сцены будынкаў выходзілі да рэк: яны замянялі сабой абаронныя сцены замка. 3 боку дзяцінца (дзяцінец - найбольш старажытная ўмацаваная частка сярэдневяковага горада або феадальнага двара) фасады былі аформлены галерэямі і аркадамі. (Галерэя - доўгі будынак, у якім адну прадольную знешнюю сцяну замяняе каланада з аркай і балюстрадай. (Балюстрада невысокае агароджванне лесвіц, тэрас і г. д.) Такім чынам, у сярэдзіне 17 стагоддзя замак меў рысы параднай рэзідэнцыі. Абаронная магутнасць яго сцен значна знізілася. Планы князя, хутчэй за ўсё, не былі ажыццёўлены.

Такім чынам, Свіслач у 17 ст. ператварылася з выключна ваеннага аб’екта ў феадальны двор, больш утульны, але слаба прыстасаваны для абароны, што і пацвердзіла чарговая вайна з Расіяй.

13 чэрвеня 1655 г. казацкі атаман Залатарэнка атрымаў загад цара Аляксея Міхайлавіча «укрепя осаду под Старым Быховом, итти из-под Быхова всем войском на Свислочь и к Минску...».

Загад гэты быў для Свіслачы фатальны - 2 ліпеня раніцай Свіслач была ўзята штурмам атрадам палкоўніка Івана Паповіча, а замак разбураны і спалены. Стольнік Міхаіл Дзмітрыеў, які знаходзіўся ў казацкім войску, у сваім рапарце цару адзначыў: «... город Свислочь взяли, острог и город и посад выжгли...»

Казакі стаялі ў знішчанай Свіслачы прыкладна да верасня 1655 г.

Гэтым сумным фактам заканчваецца гісторыя Свіслацкага замка. Як фартыфікацыйнае ўмацаванне ён ужо не аднаўляўся.

Зараз ад уласна замка засталіся толькі рэшткі земляных валоў і рова. Руіны мураванага будынка, які ўспрымаецца як частка замкавай забудовы, на самай справе датуецца 19 ст. і з’яўляецца рэшткамі гаспадарчай пабудовы, якая належала памешчыкам Незабытоўскім. На тым месцы, дзе колісь стаяла царква, цяпер стаіць будыніна, зробленая з велізарных камянёў з надзвычай моцным цэментуючым растворам. Час і людзі прывялі да таго, што збудаванне разбураецца. Дах яго разваліўся, дзвярэй і вакон няма, а ў адным месцы ўжо пачала разбурацца і сцяна...

Вёска Дуброва Лапіцкі сельсавет шырока вядома размешчаным у ёй помнікам архітэктуры. Парк закладзены ў 1909 годзе на 1,5 га. Складаецца з пейзажных секцыённых пасадок. У ім расце больш за  100 відаў парод дрэў і кустоў родам з Паўночнай Амерыкі, Далёкага Усходу, Сярэдняй Азіі, Заходняй Еўропы. З хвойных парод ёсць хвоя калючая, хвоя Банкса чорная, кедр сібірскі, піхта бальзамічная, цудоўная, суцэльналістая, лістоўніцы еўрапейская і японская, псеўдатсуга блакітная, туя заходняя, ядловец віргінскі. Сярод лісцевых парод: арэх маньчжурскі, кізільнік бліскучы, чаромха віргінская, вішня пенсільванская, дуб звычайны і чырвоны, клён серабрысты (цукрысты), явар, бяроза даўрская, аксаміт амурскі, барбарыс, вярба вавілонская, а таксама экземпляры спірэі, бружмелю, бэзу і інш. Парк з’яўляецца адным з нямногіх на Беларусі, дзе шырока прадстаўлены разнастайныя віды дрэў і кустоў.